Ο στερεοτυπικός τρόπος της σκέψης μας συχνά παραβλέπει το μήνυμα του έργου τέχνης και αντιδράμε επειδή η πρώτη εντύπωση συγκρούεται με τα πιστεύω μας. H εικονοποιΐα της σταύρωσης είναι τόσο ισχυρή που σοκάρει, όταν μια καλλιτεχνική δημιουργία που εμπνέεται από αυτήν, προσλαμβάνεται ως βλασφημία. Κάθε δημιουργία που αξιοποιεί ένα διαχρονικό σύμβολο εθνικό ή θρησκευτικό δεν είναι σώνει και καλά μειωτική. Ωστόσο, μπορεί να εκληφθεί ως υβριστική όταν αντιμετωπίζεται ότι βλάπτει το όνομα του θεού και συνακόλουθα τραυματίζει την πίστη εκείνων που είναι μέλη της εκκλησίας. Τότε, εμφανίζονται οι αυτόκλητοι σωτήρες που θέλουν να προστατεύσουν τους πολίτες από έργα που εκτιμούν οι ίδιοι οι σωτήρες ως ανήθικα και προσβλητικά. Συχνά η πολεμική στρέφεται σε έργα που θεωρούνται άσεμνα, λόγω της προκατάληψης που υπάρχει στον ερωτισμό που θεωρείται ασύμβατος με τη θρησκεία.
Όμως, άλλο η ασέβεια προς τα θεία και άλλο η τέχνη η οποία είναι δημόσιο αγαθό και περιέχει μια πνευματική εργασία. Η εικόνα του κατάλευκου Ιησού, συχνά με γαλάζια μάτια, μας έχει στοιχειώσει ώστε ένας μαύρος Χριστός να σκανδαλίζει. Έτσι, όταν τραγουδιστές αίρουν τον σταυρό, όπως ο Nas στο «Hate Me Now» ή ο Kanye West όταν φωτογραφήθηκε για το Rolling Stone ως Ιησούς του Πάθους δεν σημαίνει ότι ήθελαν να κακολογήσουν ή να δυσφημήσουν το πρόσωπο του Χριστού.
Πριν λίγα χρόνια η Mαντόνα στην περιοδεία της «Confessions on a Dance Floor» εμφανιζόταν τραγουδώντας το «Live to Tell» στη σκηνή με αγκάθινο στεφάνι πάνω σε σταυρό ενοχλώντας τους καθολικούς, ενώ εκείνη σκόπευε μέσα από το τραγούδι της να προκαλέσει θυμίζοντας τους στίχους του Ματθαίου που μιλούν για την αλληλεγγύη και την ενσυναίσθηση για τον αναγκεμένο άνθρωπο. Στην τεράστια οθόνη πίσω της, κατά τη διάρκειας της περφόρμανς, στατιστικά στοιχεία για την παιδική θνησιμότητα στην Αφρική και τα παιδιά που γεννιούνται με Aids, διέδιδαν ένα μήνυμα ξεκάθαρο για την ανάγκη στήριξης των παιδιών. Στον «Ευαγγελισμό» του Δημήτρη Παπαϊωάννου εμφανιζόταν η Παναγία με φουσκωμένη κοιλιά, λόγω εγκυμοσύνης. Αν παιζόταν σήμερα αυτή η παράσταση, σίγουρα η εικόνα αυτή θα ταυτιζόταν με την ασέβεια και την αμαρτία.
Στην περίπτωση της αφίσας για την ταινία «Αδέσποτα κορμιά» κανείς από τους επικριτές δεν είδε το ντοκιμαντέρ Ελίνας Ψύκου. Κι όμως, η αφίσα συνδέεται άμεσα με το περιεχόμενο της ταινίας.
Στο νεότερο κόσμο στη χριστιανική διδασκαλία δεν υπάρχει απαγόρευση που να αποθαρρύνει τους καλλιτέχνες να ερμηνεύουν ή να αναπαριστούν την σταύρωση με τον δικό τους τρόπο. Ακόμη και με χιούμορ, όπως στους Μόντυ Πάιθον. στην ταινία «Ένας προφήτης μα τι προφήτης» (1979) όπου ο σταυρωμένος τραγουδάει στο τέλος «Always look on the bright side of life».
Η βλασφημία είναι μια πολύ ανοιχτή ιδέα: τι ακριβώς είναι ιερό που χρειάζεται προστασία; Υπάρχουν βαθμίδες βλασφημίας; Είναι κάτι σαφώς υποκειμενικό. Στο γκράφιτι με τον Αλεξάμενο του 200 μ.Χ. στη θέση του σταυρωμένου εικονίζεται ένας γάιδαρος. Τότε ο χριστιανισμός ήταν στο περιθώριο, και κανείς δεν μπορούσε να διαμαρτυρηθεί για βλασφημία. Στην εικονομαχία οι εικονολάτρες ήταν οι υβριστές του θεού και καταστράφηκε πλήθος εικόνων από εκείνους που μισούσαν την αναπαράσταση της ανθρώπινης μορφής. Στο φαινόμενο της βλασφημίας η έννοια της αίρεσης και ο προσδιορισμός μιας θέσης ως λάθους έπαιξε καθοριστικό ρόλο.
Από μια άλλη πλευρά η επίκληση της βλασφημίας του θεού είναι και ένας τρόπος ελέγχου και καταστολής, μια μέθοδος εφαρμογής της κανονικότητας με το πρόσχημα της προστασίας του κοινωνικού συνόλου.
Η Αγία Βιλγκεφόρτις σίγουρα θα έχει σκανδαλίσει πολλούς στη θέα της σταυρωμένης γυναίκας που έχει γενειάδα. Ή ένας Ιησούς με στύση ((ostentatio genitalium) δεν θα μπορούσε να κατανοηθεί από όλους ότι ενώπιον έχουμε μια νίκη της ζωής με έναν συμβολισμό παρμένο από τη φύση. Ακόμα πιο παλιά ο Άγιος Ονούφριος απεικονίζεται με στήθη σε ένα σπήλαιο της Καππαδοκίας, από μια ιστορία που θέλει ο Άγιος να είναι ερμαφρόδιτος.
Η Edwina Sandys το 1975 με το γλυπτό «Christa» απεικονίζει μια θηλυκότητα στο σταυρό θέλοντας να τονίσει το μαρτύριο των γυναικών στον κόσμο. Η αξιοποίηση των συμβόλων από τους καλλιτέχνες αποκαλύπτει ότι η έννοια της βλασφημίας είναι ρευστή και αλλάζει μέσα στις κοινωνίες, ανάλογα με το ιστορικό και πολιτιστικό πλαίσιο.
Ο σύνδεσμος κράτους και Εκκλησίας δεν περιορίζουν το βλάσφημο αποκλειστικά στη θρησκευτική σφαίρα. Και σίγουρα υπάρχει μια σύγκρουση μεταξύ της προστασίας της ατομικής θρησκευτικής πίστης και της ελευθερίας της έκφρασης. Όπως υπάρχει και η εμπλοκή της πολιτικής, όπως έγινε με την επερώτηση της Νίκης περί προσβολής των χρηστών ηθών, του σταυρού και της Παναγίας, δηλαδή μια επίδειξη δύναμης με ψηφοθηρικά κίνητρα.
Ευτυχώς, για τους καλλιτέχνες η νομοθεσία προστατεύει την καλλιτεχνική ελευθερία και καλό θα ήταν οι πιστοί να θυμούνται πως ο χλευασμός του Χριστού είναι η τιμή και η δόξα της εκκλησίας. Η άκρα ταπείνωσις είναι ένα παράδειγμα που ξεχνάνε οι φανατισμένοι χριστιανοί που είναι έτοιμοι να λιθοβολήσουν με λόγια και πράξεις όποιον δεν είναι σαν αυτούς.
Τι ακριβώς είναι τελικά προσβολή του Θεού; Μήπως να κοιτάξουμε περισσότερο μέσα μας για να το εντοπίσουμε; Μήπως είναι ένα έλλειμα παιδείας και πνευματικότητας;
Με όσα συμβαίνουν στις μέρες μας θαρρώ πως το μυστήριο της ασέβειας και της βλασφημίας βρίσκεται σε όσους αρνούνται το ευαγγελικό μήνυμα της αγάπης και επιβεβαιώνουν αυτάρεσκα τη σωτηρία τους με τις δήθεν καλές τους πράξεις πετροβολώντας όσους δεν ταιριάζουν στον μικρόκοσμό τους.
Ούτε τα ήθη κινδυνεύουν, ούτε η πίστη κινδυνεύει από τα έργα τέχνης που αξιοποιούν τα σύμβολα για να μεταφέρουν νοήματα και ιστορίες που αφορούν τις ζωές μας.
Joe Pilgrim 